Aniho laa’o

Xjolomil aj Q’eqchi’ Xch’ool ixim, a’an jun molam reheb’ aj q’eqchi’ li kik’ub’la chi ru li chi hab’ 1993 sa’ li k’aleb’aal Saqi Pek (Peña Blanca) rik’in xk’uub’ankileb’ rib’ li qasqiitz’in re li k’aleb’aal junjunq li ke’oken chaq chalen sa’ xtiklajik; k’aleb’aal li wankatqeb’ sa’ xteepal li na’ajej Jolomna’aj.

Jun molam maawa’ re yal sik’ok tumin; re b’an li junajil, re xwaklesinkil li qana’leb’ jo’ aj Q’eqchi’, xtzolb’al qib’ ut re xjolominkil li tenamit, li naraj k’anjelak re xwaklesinkileb’ chi tz’aqal re ru li qasqiitz’in, chi ilb’ilaq chi us naq twanq li tuqtuukilal, li tiikal ch’oolej ut li xk’ulub’ li poyanam.

Li na’ajman a’an xwaklesinkil xloq’al li qana’leb’ laa’o ut xyalb’al qaq’e chi rix xk’ulub’ li qech aj ralch’och’il. Xsik’b’al li junajil chi qib’il qib’, xnawb’al chi tz’aqal li resilal li qayu’am jo’ tenamit ralch’och’, re xk’uub’ankil li qawanjik moqon; ha’an li naqaj xtawb’al. Jun chik a’an xk’amb’al qib’ sa’ aatin re xwotzb’al li qana’leb’ ut qak’a’uxl rik’in jalan chik aj ralch’och’, chi jo’ka’an sa’ junajil tootz’aqonq sa’ xyu’am li qatenamit chi jolomink sa’atq li qak’aleb’aal, sa’ qateepal ut sa’ chi xjunil li tenamit. Xch’ool Ixim, naxtaaqe naq a’anaq jun molam tk’anjelaq re tch’utub’eb’ ut tk’uub’ ruheb’ laj Q’eqchi’.

Nimla ch’utamil

Xyalb’al qaq’e

Chalen utan, li xyalb’al qaq’e toj maji’ naraqe’ anaqwan ut toj yookeb’ aj wi’ xk’amb’al qab’e eb’ li qacheekelal wankeb’ xnawom ut eb’ li chaab’ileb’ xk’a’uxl sa’ li qana’leb’ jo’ aj Q’eqchi’, usta numtajenaq li kamsink ke’xb’aanu qe li awab’ej ; ab’anan eb’ li qacheekelal a’an junelik xe’xk’e li qakuut rik’in li mayejak chi ru li Tzuul Taq’a re xpatz’b’al li qakutan saqen.

Chi rix naq ak xoonume’ chi ru li kamk sa’ ruqeb’ rawab’ejileb’ li kaxlan winq, xqatikib’ wi’ chik xtawb’al qana’aj re toowanq b’ayaq chi ch’olch’o ru, aran xqatikib’ xk’eeb’al qib’ sa’ aatin re k’anjelak chi rix li qana’leb’ laa’o aj Q’eqchi’. Xyo’la sa’ qach’ool xxaqab’ankil jun molam, li tjunaji li k’a’uxl ut li na’leb’ re xwaklesinkil li qanawom b’aanuhom.

Ki’ilman naq aajel ru xk’uub’ankil jun qamolam b’ar tqach’utub’ wi’ qib’ laa’o laj Q’eqchi’, xb’aan naq maa’ani chik junaq jalan tqayo’oni, toj maa’ani nayehok re xyaalalil li qayu’am, resilal li qawanjik, li qak’ulub’ ut li qaloq’al jo’ tenamit Q’eqchi’. Qataw ru naq ka’j wi’ tqak’uub’ qib’ tooruhanq xk’eeb’al xwankil li qana’leb’, jo’ li qatinob’aal ut chi xjunil li qanom b’aanuhom; xb’aan naq toj a’an aj wi’ li yo chi b’eek sa’ li qayu’am anaqwan.

Li b’ich a’in reheb’ li kok’al yiib’anb’il chaq xb’aaneb’ laj k’utunel wan chaq junmay chihab’. Toj nab’ichaman ajwi’ sa’ eb’ li tz’oleb’aal anaqwan. Naqawotz eerik’in re naq laj k’utunel te’ roksi sa’ li xtzoleb’aaleb’…

Waklesink ib’ sa’ qana’leb’

Re xtawb’al a’in, aajel ru naq li molam Xch’ool Ixim yo xk’uub’ankil jun li Tzolok sa’ xna’leb’ aj Q’eqchi’, sa’ xk’ab’a’ rilb’al naq aajel ru too’okenq chi tenq’ank re naq sa’ li qatenamit twanq junaq xchaab’il tzolok jo’ chan ru xk’ulub’ laj Q’eqchi’ ut chi xjunil li tenamit ralch’och’.
   
Yo aj wi’ chi b’aanumank k’anjel re xchaab’ilob’resinkil  ut xnawb’al roksinkil ru li awimj, re t-elq chi us ut trusila li xwanjik li junkab’lal, re naq wanq xkawilal, tzakahemj ut wanq xch’ina tumin re xlo’qb’al raq’ ut re tzolok junelik.

Wan aj wi’ jo’ xk’anjel li molam xkawresinkil ut tzolb’al rix li na’leb’ re xnawb’al xb’eeresinkil ut xjolominkil li qatenamit. Xk’anjel aj wi’ li molam Xch’ool Ixim, okenk re xwaklesinkil ut xb’eeresinkil xnawom b’aanuhom laj q’eqchi’.

Tzolb’al li ajl rik’in li ajleb’aal che’

Qajayalihom ut xnimal k’anjel

Qajayalihom

Naq eb’ laj q’eqchi’ wanqeb’ sa’ xch’ool ixim, te’xnaw k’a’ ru xk’ulub’eb’ ut li xtaqlankileb’ wan, te’xsik’ xwaklesinkil rib’ ut te’xpatz’ naq chi oxloq’iiq li xk’ulub’.

Xnimal Xk’anjel

Naqak’anjela xwaklesinkil chi tz’aqal re ru xwanjikeb’ li tenamit maay wankeb’ sa’ qasutam, rik’in xkawresinkil li k’iila tzolok, sik’ok ib’, tz’aqonk ut okenk sa’ li jun junq chi na’leb’ re jolomink, b’ar wi’ oksinb’ilaq xnawom xb’anuhom aj ralch’och aj maay.

Loq’laj Mayejak

Li na’ajman xtawb’al

Xmolam aj Q’eqchi nab’eresink re xjolominkil ut xwaklesinkil rib’ li tenamit maay sa’ qasutam, rik’in xloq’al, xyu’am ut xwanjik jo’ aj ralch’och’.

Na'leb' k'eeb'il xloq'al :

• Yalok q’e chi ch’olch’o ru, tikib’ank tz’ilok ix ut k’uub’ank ch’olch’o’kil ru k’anjel,
• K’ehok loq’alej ut wank sa’ tuqtuukilal chi maak’a’ junaq ch’a’ajkilal rik’in jalan komonil ut k’amok ib’ sa’ usilal rik’ineb’,
• Tz’aqonk ut xnawb’al xna’leb’ laj Q’eqchi’ re xk’eeb’al xloq’al li jalanq jalanq chi ch’uut,
• Tzolok wan xkuutulal ut xloq’al sa’ qana’leb’,
• Xk’eeb’al xloq’al li qasutam jo’ xe’ xye chaq eb’ li qamama’ qixa’an aj Q’eqchi’,
• Wank sa’ komonil ut sa’ tuqtuukilal,

Li xpaayil ru li k'anjel

K’a’ ru nasik’man sa’ li k’anjel junjunq

1. Xk’eeb’al xkawub’ xna’leb’ laj Q’eqchi’ : Nasik’man xk’uub’ankil junaq tzoleb’aal b’eeresinb’ilaq sa’ li xnawom xb’aanuhom aj q’eqchi’ re roksinkil sa’ xb’een, xkab’ ut rox tasal li tzolok, a’in tk’anjelaq chi xwaklesinkil laj Q’eqchi’ sa’ li xwanjik jo’ aj ralch’och’ chi tz’aqal re ru,
2. Sik’ok ib’ sa eb’ li k’aleb’aal : Nasik’man aj wi’ okenk re xchaab’ilob’resinkil ut xnawb’al roksinkil ru li awimj, jo’ jun xtenq’ankil xwanjikeb’ li junkab’lal, chi jo’kan ttenq’amanq aj wi’ li xnawom b’aanuhom laj q’eqchi’ ut re naq eb’ laj ka’leb’aal te’ruuq chi okenk sa’atq li k’iila paay chi k’anjel re waklesink,
3. K’ehok na’leb’ re jolomink : Xkawresinkileb’ ut xtzolb’aleb’ aj k’amol b’e sa’ k’aleb’aal, re xnawb’al tz’aqonk chi xb’eeresinkil ut xjolominkil li tenamit sa’ chaab’ilal ut tuqtuukilal,
4. Tzolok sa’ xna’leb’ aj Q’eqchi’ : Xwaklesinkil ut xk’eeb’al chi nawe’k xloq’al li xnawom b’aanuhom aj Q’eqchi’ re naq a’anaq aj wi’ xtz’aqob’aq li waklesink ib’ ut xyu’aminkil chi tz’aqal re ru,

B’ar nakoo k’anjelak ...

Xnaq xqatikib’ k’anjelak, oob’ ajwi’ li k’aleb’aal xe’ tz’aqon chaq… anaqwan numenaq o’lajuk’aal chi k’aleb’aal nake’ tz’aqon sa’ li qak’anjel.

Nakook’anjelak sa’ xteepal waxaqib’ li kok’ tenamit :

1. Kob’an                                    Kaahib’ xwaqlajuk’aal chi k’aleb’aal
2. Chisek                                    Oob’ xkak’aal chi k’aleb’aal
3. Lankin                                     Waqib’ chi k’aleb’aal
4. Chi k’ajb’on                             Waqib’ chi k’aleb’aal
5. Chameelk                               Oob’ chi k’aleb’aal
6. Karcha                                    Oob’ chi k’aleb’aal
7. San kristobal                           Oob’ chi k’aleb’aal
8. Santil krus                               Oob’ chi k’aleb’aal 

Xkawresinkileb' laj k'utunel

Li na ajman a’an xyiib’ankil ut xb’aanunkil jun tzolok sa’ xna’leb’ laj Q’eqchi’, jo’ ajwi’ nak’eeman xteenq’eb’ li k’aleb’aal re xyiib’ankil li tzoleb’aal ut re xwaklesinkil jun li na’ajej re tasal hu b’arwi’ te’xtaw xkomon tzolb’aleb’ li kok’al.

Li k’anjel re xk’eeb’al xkawub’ ut xkawresinkileb’ laj k’utunel re naq te’ roksi li ka’paay chi aatinob’aal ut na’leb’ sa’ li tzolok xyo’la re xchaab’ilob’resinkil li k’utuk sa’ eb’ li tzoleb’aal ut xk’eeb’al xkawub’ xch’ooleb’ li junq junq chi k’utunel sa’ xk’anjeleb’ re naq te’xk’e xnawomeb’ li tzolom chi tz’aqal reeru.

Aajel ru naq te’ xtik’ib’ xk’amb’al rib’eb’ sa’ aatin re naq te’xtenq’a rib’eb’ sa’ xwaklesinkil junaq li k’anjel re xkawresinkil li xk’anjeleb’ laj k’utunel, chi jo’kan taachaab’ilooq’ li tzolok sa’ ka’paay ru aatin sa’ li tzoleb’aal, jo’ ajwi’ xchaab’ilob’resinkil li tzolok sa’  qana’leb’ ut ka’paay chi aatin sa’ o’lajuk’aal chi tzoleb’aal  sa’ xch’uutulal tzolok 16-01-02/03/04 re kob’an, ilb’il xb’aaneb’ numenaq wiib’ oq’ob’ chi aj k’utunel.

Nimla tzoleb' aal maay "K'amolb'e"

Sa’ xraqik li chihab’ b’eleeb’ rox oq’ob’, li molam Xch’ool Ixim kixk’a’uxla xyoob’ankil jun nimla tzoleb’aal reheb’ aj maay re xk’eeb’al xtzolb’aleb’ li tzolom re xkab’ tasal ut re k’utuk sa’ ka’ paay chi aatinob’aal. Chi ru li febreer re li chihab’ lajeeb’ xwaq oq’ob’ ki tikla k’anjelak sa’ li tzoleb’aal aran sa’ li k’aleb’aal Saqipek. Anaqwan natawman chik sa’ li k’aleb’aal Nimlaha’kok, b’ar wi’ yiib’anb’il li nimla tzoleb’aal.

Nimla tzoleb' aal maay K'amolb'e

Xjayalihom : Xk’eeb’al jun tzolok choq’reheb’ li tzolom li xe’xchoy li xwaq raqal re li xb’een tasal re naq te’ xkawresi rib’eb’ sa’ xk’a’ux ut xna’leb’ aj Q’eqchi’ ut re naq te’ elq chi’us sa’ li tzolok b’arwi’ te roksi xnawomeb’ sa’ xyaanq eb’ li k’aleb’aal Q’eqchi’.

Xk’anjel : Xb’aanunkil jun k’anjel re xkawresinkileb’ li tzolom sa’ xyaalalil li wank sa’ komonil na’leb’, sa’ ch’uut, re li junq junq chi k’aleb’aal sa’ li qa sutam.